‘‘Kendi Alanımızda Benzersiz Bir Konum Elde Etmeyi Hedefliyoruz’’
ÜLKEMİZDE AKCİĞER SAĞLIĞINI İYİLEŞTİRMEYİ HEDEFLEYEN ‘TÜRKİYE SOLUNUM KOALİSYONU’, İLK ETKİNLİĞİNİ MÜZE GAZHANE’DE GERÇEKLEŞTİRDİ
Türk Toraks Derneği ve Türkiye Solunum Araştırmaları Derneği önderliğinde bir araya gelen 17 uzmanlık derneği ve 6 hasta derneğinden oluşan ‘Türkiye Solunum Koalisyonu’, “Dünya Akciğer Günü” nedeni ile önemli bir etkinliğe imza attı.
Uluslararası Solunum Dernekleri Forumu’nun (FIRS) girişimiyle Dünya Akciğer Günü olarak kabul edilen 25 Eylül’de; sık karşılaşılan solunum hastalıklarına ve sebeplerine farkındalık yaratmak ve çevresel etmenlere bağlı olması nedeniyle pek çoğunun ortaya çıkmadan önlenebileceğine dikkat çekmek isteyen Türkiye Solunum Koalisyonu, bu senenin teması olarak belirlenen: ‘Önlemlere ve tedaviye herkes erişsin. Fırsat eşitliği sağlansın!’ konusu üzerinde duruyor. Koalisyon ilk etkinliğini İstanbul Büyükşehir Belediyesi’nin de katkılarıyla 27 Eylül 2023 Çarşamba günü, Müze Gazhane Etkinlik Alanı’nda gerçekleştirdi. Etkinlik kapsamında; halk seminerleri, solunum fonksiyon test ölçümleri ve yorumlanması, pedal çevirme alanında bisiklet ergometrisi ve solunum sağlığına yönelik egzersiz eğitimleri İnsentif spirometri, balon şişirme, vs. fizyoterapist ve uzman doktorlar eşliğinde solunum sağlığına yönelik hareket/egzersizler) halka ücretsiz olarak sunuldu. Akciğer sağlığı ve hastalıkları, risk faktörleri (iklim değişikliği, orman yangınları ile çevre kirliliği de dâhil olmak üzere), toplumsal ve ekonomik etkileri, önleyici yaklaşımlar (aşılama, tütün ürünlerinin bırakılması vb.) konularında, uzman doktorlar her saat başı bilgilendirme yapıp katılımcıların sorularını yanıtladılar.
Koalisyon, Solunum Sistemi Hastalıklarını Önlemeyi ve Bu Hastalıklardan Kaynaklanan Toplumsal ve Ekonomik Yükü Azaltmayı Hedefliyor!
Koalisyonun kurucu derneklerinden olan Türk Toraks Derneği Başkanı Prof. Dr. Nurdan Köktürk şu açıklamalarda bulundu: “Türkiye Solunum Koalisyonu, solunum sistemi hastalıklarını önlemeyi ve bu hastalıklardan kaynaklanan toplumsal ve ekonomik yükü azaltmayı hedeflemektedir. Koalisyon ayrıca, 2030 yılı sonunda akciğer hastalıklarından kaynaklanan ölümleri üçte bir oranında azaltma amacını taşımaktadır. Bu hedef, Dünya Sağlık Örgütü’nün küresel sağlık hedefleriyle uyumlu bir şekilde belirlenmiştir. Türkiye’de solunum hastalıkları, tüm ölümler arasında üçüncü sırada yer almaktadır. Dolayısı ile bu hastalıkların önlenmesi ve tedavisi için önemli adımlar atılması gerekmektedir. Bununla birlikte, solunum fonksiyon testlerine erişimde ve nitelikli testlerin yapılmasında zorluklar yaşanmaktadır. Bu sorunlar, KOAH ve astım gibi hastalıkların tanısı ve takibinde olumsuz etkilere yol açabilmektedir. Türkiye’nin solunum sağlığına yönelik bu gibi zorluklarının aşılması için çeşitli çalışmalar ve politika değişiklikleri yapılması önemlidir.”
Türkiye Solunum Koalisyonu, Ulusal Düzeyde Tütün Kullanımının Azaltılması İçin Çalışacak
Düzenlenen etkinlikte Koalisyon adına açıklama yapan Türkiye Solunum Araştırmaları Derneği Başkanı Prof. Dr. M. Şule Akçay özellikle tütün kontrolüne değinerek şu bilgileri paylaştı: “Akciğer hastalıklarının önlenmesinde en etkin yaklaşımların başında tütün kontrolünün sağlanması gelir. Ulusal düzeyde tütün kontrolünün sağlanması için yasal düzenlemeler yeterli olduğu halde, özellikle ergen ve gençlerde giderek artan sigara içme oranları, yasanın uygulanması aşamasındaki denetim mekanizmalarının eksikliğini yansıtmaktadır. Geleneksel sigara içiminin yanında maalesef elektronik sigara ürünleri de gençler arasında yaygın olarak tüketilmektedir. Oysa e-sigaranın ithali ve satışı ülkemiz regülasyonlarına göre yasaktır. Bu koalisyona üye olan dernek temsilcileri ulusal düzeyde tütün kullanımının azaltılması konusuna da odaklanmak üzere çalışmalar planlamaktadır.”
Türkiye’deki solunum sağlığı konusunda mevcut durumu değerlendirmek, solunumsal hastalıklar ile ilişkili güncel veriyi içeren ‘Türkiye Akciğer Gerçekleri’ ulusal sayfasını oluşturmak, ulusal akciğer sağlığını iyileştirme hedefleri belirlemek, bununla uyumlu müdahaleler geliştirmek ve bunların gerçekleştirilmesi için bir yol haritası geliştirmek amacıyla 22 Mart 2023’te kurulmuştur. Türk Toraks Derneği ve Türkiye Solunum Araştırmaları Derneği önderliğinde bir araya gelen 17 uzmanlık derneği ve 6 hasta derneğinden oluşan ‘Türkiye Solunum Koalisyonu’; hem ulusal akciğer sağlığını iyileştirmeyi hem de bu durumdan kaynaklanan toplumsal ve ekonomik yükü azaltmayı hedefliyor. Koalisyon; ulusal solunum stratejilerini oluşturmak; oluşturulan ulusal solunum stratejilerinin uygulanmasını teşvik etmek ve izlemek yoluyla ulusal akciğer sağlığını korumak ve iyileştirmek ve Birleşmiş Milletlerin sürdürülebilir kalkınma hedefleri doğrultusunda, 2030 yılı sonu itibariyle akciğer hastalıklarından ölümleri üçte bir oranında azaltmayı amaçlıyor.
Koalisyona Üye Dernekler:
Akciğer Hastaları Dayanışma Derneği (AHDADER)
Aile Hekimleri Dernekleri Federasyonu (AHEF)
Akciğer Damar Hastalıkları Araştırma Derneği (ADHAD)
Akciğer Sağlığı ve Yoğun Bakım Derneği (ASYOD)
ALS Motor Nöron Hastaları Derneği (ALSMNH)
Çocuk Göğüs Hastalıkları Derneği
Çocuk Solunum Yolu Hastalıkları ve Kistik Fibrozis Derneği
Halk Sağlığı Uzmanları Derneği (HASUDER)
Kardiyopulmoner Rehabilitasyon Fizyoterapistleri Derneği
Kistik Fibrozis Derneği (KİFDER)
KOAH Hastaları Derneği
Pulmoner Hipertansiyon ve Skleroderma Hasta Derneği (PAHSSc)
Türk Akciğer Kanseri derneği (TAKD)
Türk Göğüs Cerrahisi Derneği
Türk Toraks Derneği (TTD)*
Türk Toraks Radyolojisi Derneği (TRD)
Türk Uyku Tıbbı Derneği (TUTD)
Türk Yoğun Bakım Uzmanları Derneği (TÜYUD)
Türkiye Aile Hekimleri Uzmanlık Derneği
Türkiye Solunum Araştırmaları Derneği (TUSAD)*
Türkiye Ulusal Allerji ve Klinik İmmunoloji Derneği (AİD)
Uyku Derneği
*Kurucu üyeler
TÜRKİYE SOLUNUM KOALİSYONU, 2030 YILI SONU İTİBARİYLE AKCİĞER HASTALIKLARINDAN ÖLÜMLERİ ÜÇTE BİR ORANINDA AZALTMAYI HEDEFLİYOR!
Kronik obstrüktif akciğer hastalığı, astım, akciğer enfeksiyonları (zatürre, verem ve bronşit gibi), solunum yetmezliği, akciğer kanseri ve sertleşmesi gibi pek çok hastalığı içeren solunum sistemi hastalıkları; Türkiye’de tüm ölümlerin arasında üçüncü sırada geliyor. Solunum sistemi hastalıkları nedeniyle 2022 yılında Türkiye’de 70 bine yakın kişi yaşamını kaybetti. Kanser nedeniyle gerçekleşen ölümlerin ise, yaklaşık üçte birini solunum sistemi ilişkili kanserler oluşturuyor1.
Tüm dünyada yaklaşık 700 milyon kişi solunumsal hastalıklardan etkilenmekte iken bu rakam Türkiye’de 10 milyona yakın2. Bu hastalıklar, hastaların ve ailelerinin yaşamlarını ileri derecede olumsuz yönde etkilerken, sağlık hizmetlerine ve maliyetlerine büyük bir yük de oluşturuyor. Uzmanlar, solunum sistemi hastalıkları ve bu hastalıklara bağlı toplumsal ve ekonomik yükün büyük oranda önlenebileceğini ifade ediyorlar. Türk Toraks Derneği ve Türkiye Solunum Araştırmaları Derneği önderliğinde bir araya gelen 17 uzmanlık derneği ve 6 hasta derneğinden oluşan ‘Türkiye Solunum Koalisyonu’; hem ulusal akciğer sağlığını iyileştirmeyi hem de bu durumdan kaynaklanan toplumsal ve ekonomik yükü azaltmayı hedefliyor3. Koalisyon; ulusal solunum stratejilerini oluşturmak; oluşturulan ulusal solunum stratejilerinin uygulanmasını teşvik etmek ve izlemek yoluyla ulusal akciğer sağlığını korumak ve iyileştirmek ve Birleşmiş Milletlerin sürdürülebilir kalkınma hedefleri doğrultusunda, 2030 yılı sonu itibariyle akciğer hastalıklarından ölümleri üçte bir oranında azaltmayı amaçlıyor.
Uluslararası Solunum Dernekleri Forumu’nun (FIRS) girişimiyle Dünya Akciğer Günü olarak kabul edilen 25 Eylül’de; sık karşılaşılan solunum hastalıklarına ve sebeplerine farkındalık yaratmak ve çevresel etmenlere bağlı olması nedeniyle pek çoğunun ortaya çıkmadan önlenebileceğine dikkat çekmek isteyen Türkiye Solunum Koalisyonu, bu senenin teması olarak belirlenen: ‘Önlemlere ve tedaviye herkes erişsin. Fırsat eşitliği sağlansın!’ konusu üzerinde duruyor.
Türkiye Solunum Koalisyonu tarafından yapılan açıklamada, solunum sistemi hastalıkları konusunda önem taşıyan 3 önemli sorunun yanıtları şöyle paylaşıldı:
1-Solunum sistemi hastalıkları için risk faktörleri nelerdir? Nasıl önlem alabiliriz?
Solunum sistemi hastalıklarının altında yatan temel risk faktörleri; yoksulluk, erken çocukluk dönemi enfeksiyonları, yetersiz akciğer gelişimi, tütün dumanına maruziyet (aktif ve pasif sigara içimi), hava kirliliği, mesleki maruziyet, sağlık hizmetlerine erişimdeki yetersizlik, genetik ve obezitedir. Fakat ülkemizde bu risk faktörlerine karşı etkili bir kontrol programı uygulanamamaktadır.
Solunum sistemi hastalıkları; toplumun en yoksul kesiminde, en zengin kesimine göre yaklaşık 5 kat fazla görülmektedir ve buna paralel, iki sosyoekonomik kesim arasındaki ‘doğumda beklenen yaşam süresi’nde gözlenen fark da artmıştır. Avrupa’da 2010-2020 yılları arasında sigara kullanım oranı artan tek ülke Türkiye’dir4. 2009-2019 yılları arasında 27 Avrupa ülkesinde hava kirliliğine bağlı erken ölüm oranlarında %23 azalma gerçekleşmişken; Türkiye’de bu konuda bir azalma sağlanmamıştır4. Hava kirliliğine bağlı erken ölümleri önleme açısından Türkiye, Avrupa’nın en başarısız üçüncü ülkesidir4. Hava kirliliği, insan sağlığını olumsuz yönde etkilerken, bir yandan da iklim krizine sebep olabilmektedir. Türkiye’de sigara içme salgınının 2012’den beri tekrar artmaya başlaması, Türkiye’nin tüm illerinde hava kirliliği düzeyinin Dünya Sağlık Örgütü eşik düzeyinin üstünde olması, yoksulluk artışı ve sağlığın sosyal belirleyicilerinin giderek bozulması, Türkiye’de önümüzdeki yıllarda hastalık yükünün daha da artacağını düşündürmektedir.
Boy ve kilo değerleri kullanılarak hesaplanan vücut kitle indeksi incelendiğinde; 15 yaş ve üstü obez bireylerin oranı 2019 yılında %21,1 iken, 2022 yılında %20,2 olmuştur1, ancak ülkemiz halen Avrupa’nın önde gelen ülkelerinden birisidir4. Türkiye, Avrupa ülkeleri arasında en az fiziksel aktivite – spor yapan ülkedir4. Avrupa ülkeleri arasında 65 yaş ve üzerinde grip aşısı yapılma oranının, Sağlık Bakanlığı’nca reçete karşılığı ücretsiz temin edilmesine rağmen, en düşük olduğu iki ülkeden biri Türkiye’dir4.
Öneri: Türkiye’de solunum sistemi hastalıklarının nedenlerine yönelik koruyucu kontrol politikaları geliştirilmeli göğüs hastalıkları uzmanlık alanı bu kontrol politikalarında aktif olarak yer almalıdır.
Koruyucu kontrol politikalarının temelini, solunum sistemi hastalıklarının gelişim riskinin artmasına katkıda bulunduğu bilinen sosyal, politik, ekonomik ve kültürel kalıplardan kaçınma ve iyileştirme oluşturmalıdır. Bunun için sağlığın sosyal belirleyicilerinin iyileştirilmesi zorunludur. İnsanların doğdukları, büyüdükleri, yaşadıkları ve yaşlandıkları yaşam koşullarını iyileştirmek (erken çocukluk gelişimi, eğitim düzeyi, iş ve çalışma koşulları, gelir ve sosyal statü, barınma koşulları, sosyal çevre, toplumsal cinsiyet, nitelikli sağlık hizmetlerine ulaşım) ile güç para ve kaynakların eşitsiz dağılımı ile mücadele etmek gerekmektedir. Bunu risk faktörlerinin azaltılması, uygun beslenme, düzenli fiziksel aktivite ve aşılama ile erken tanı, etkin tedavi ve hastalığın ilerlemesini durdurma çalışmaları eklenmelidir.
Bu çerçevede, Türkiye’de tütün kontrol çalışmalarının güçlendirilmesine, termik santrallerin kapatılmasına, Türkiye’nin fosil yakıtlardan çıkış takvimini bir an önce ilan etmesine, kömür ve madencilik gibi nedenlerle ormanların ve doğanın tahrip edilmesine son verilmesine acil gereksinim bulunmaktadır. Buna ek olarak, Türkiye’nin 2053’de net sıfır hedefine ulaşması için, CO2 emisyonlarını süratle azaltması ve iklim eylem planı ve yasasının çıkartılması gerekmektedir.
2-Solunum sistemi hastalıklarının erken tanısı nasıl olabilir? Etkin tedavi için ne yapılmalıdır?
Son üç yıldır yaşadığımız COVID-19 pandemisi ve ülkemizde 11 ilde yaşanan deprem felaketi, tüm dünyaya ve bizlere sosyal devlet, kamucu sağlık politikaları ve güçlü birinci basamak hizmetlerinin ne denli önemli olduğunu gösterdi. Türkiye’de 2003 yılında hayata geçirilen sağlıkta dönüşüm programı ile sağlığın piyasalaştırılması ve meta haline getirilmesi ülkenin her tarafında herkesin nitelikli koruyucu sağlık hizmetlerine ulaşımında büyük engel oluştururken, tanı ve tedavi hizmetlerinin kışkırtıldığına şahit olduk. Bu durum solunum hastalıklarının önlenmesi, erken tanısı ve etkin tedavisinde olumsuz sonuçlara yol açmaktadır.
Solunum fonksiyon testleri, akciğer fonksiyonlarını değerlendirmekte kullanılan temel bir tetkiktir. Solunumsal hastalıklar için risk faktörleri ve ilişkili şikâyetleri olan hastalarda uygulanmalıdır. Türkiye’de bu testlere ulaşım konusunda ve uygun, nitelikli, standardize testlerin yapılması konusunda yukarıda belirtilen nedenlerle çok ciddi sorunlar mevcuttur5. Bu uygulamanın sağlıklı yapılamaması, KOAH ve astım gibi hastalıkların tanısının konmasında ve takibinde ciddi sorunlara sebep olmaktadır. Nitekim Sağlık Bakanlığı’nca 2011 yılında yapılan Türkiye Kronik Hastalıklar ve Risk Faktörleri Çalışması’nda, ikinci basamak sağlık kuruluşlarında yapılan spirometrilerin ancak %22,6’sının uygun olduğu görülmüştür5. 2004 yılında Adana’da yapılan BOLD çalışmasında KOAH’lı hastaların sadece % 8,4 ünün bir doktor tanısı aldığı saptanmıştır. Günümüzde bu rakamın % 30’ları aştığı tahmin edilmektedir. Buna karşılık, tanı konulan hastaların bir kısmı etkin tedavi edilmemekte, bir kısmı da gerektiğinden fazla tedavi almaktadır. Yapılan iki çalışmada GOLD rehberine uygun tedavi alanların oranı % 28-60 arasında olduğu bildirilmiştir.
Solunum sistemi hastalıklarında enfeksiyöz kökenli sorunlara bağlı mortalite ve morbiditede azalma gözlenmektedir. Ancak tüberküloz, hem ülkemiz hem de dünya için halen küresel bir sağlık sorunu olmaya devam etmektedir; ülkemizin artan göçmen yükünün buna katkısı olmuştur.
Öneri: Tüm topluma eşit, ücretsiz ve nitelikli sağlık hizmeti sağlayan, hastalık gelişimini önlemeyi önceleyen ve birinci basamak sağlık hizmetini güçlendiren bir sağlık sistemi temel önceliğimizdir. Solunum sistemi hastalıkları açısından, nitelikli solunum fonksiyon testine erişim artırılmalı ve bu uygulamanın standardizasyonuna yönelik eğitim programları düzenlenmelidir. Basamaklandırılmış sağlık hizmet sunumuna geçilmelidir, basamaklar arasındaki bağlantılar güçlendirilmelidir. Solunum sistemi hastalıkları için gerekli muayene süresi her hasta için en az 20 dakika olacak biçimde düzenlenmelidir.
3-Solunum sağlığı konusunda Türkiye verileri yeterli midir?
Türkiye’de, solunum sistemi hastalıklarının sıklığı, risk faktörleri ile tanı ve tedavi pratiği konusunda yeterli güncel veriler bulunmamaktadır Bu nedenle acilen bu hastalıkların epidemiyolojik özelliklerini araştırmak amacıyla tüm ülkeyi temsil eden bir örneklem grubunda saha çalışmasına gereksinim bulunmaktadır. Buna ek olarak, Sağlık Bakanlığı ve SGK kurumunda bulunan veriler araştırmacılara açık hale getirilmelidir.
Ancak bu veriler sağlandıktan sonra; en çok ihtiyaç olan alanlara odaklanmak, etkili ve kapsamlı bir ulusal solunum sağlığı stratejileri geliştirmek olası hale gelecektir. Sağlık Bakanlığınca yürütülen Kronik Hava yolu Hastalıkları Kontrol Programının son bilimsel gelişmeler ve Türkiye verileri çerçevesinde yeniden biçimlendirilmesine ivedilikle gereksinim bulunmaktadır.
Kaynakça:
1-Türkiye Sağlık Araştırması 2022. https://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index?p=Turkiye-Saglik-Arastirmasi-2022-49747 Erişim 17 Eylül 2023.
2-Global Burden of Disease, “Global Burden of Disease”, 2019, https://vizhub.healthdata.org/gbd-results/
3-www.turkiyesolunumkoalisyonu.com
4-OECD/European Union (2022), Health at a Glance: Europe 2022: State of Health in the EU Cycle, OECD Publishing, Paris, https://doi.org/10.1787/507433b0-en
5-T.C. Sağlık Bakanlığı Türkiye Halk Sağlığı Kurumu, Türkiye Kronik Hastalıklar ve Risk Faktörleri Sıklığı Çalışması, Ankara 2013. https://ekutuphane.saglik.gov.tr/Ekutuphane/kitaplar/khrfat.pdf
