‘‘Kendi Alanımızda Benzersiz Bir Konum Elde Etmeyi Hedefliyoruz’’
Kanser, bir dokuda hücrelerin genetik yapısının bozulması nedeniyle kontrolsüz bir şekilde bölünüp çoğalması sonucu gelişen bir hastalıktır. Dünya genelinde kalp krizinden sonraki en yaygın ikinci ölüm sebebi olan kanser, her yıl 10 milyon kişinin hayatını kaybetmesine sebep olmaktadır. Kanser tanısı için kullanılan geleneksel yöntem dokulardan elde edilen örneklerin laboratuvarda mikroskop altında incelenmesi ile yapılır.
Son yıllarda moleküler biyoloji ve genetik alanında yaşanan gelişmeler tümörün genetik haritasının çıkarılmasına olanak sağladı. Bu şekilde, aynı kanser tipinde aynı evreye sahip iki tümörün genetik yapılarının birbirinden çok farklı olabileceği ve tedavinin tümörün genetik yapısı belirlenerek kişiye özel olarak planlanması gerektiği anlaşıldı. Sayısı her geçen gün artan Amerika Gıda ve İlaç Dairesi (FDA) tarafından onaylı hedefe yönelik kanser ilaçları organa özel olmaksızın, belirli bir genetik özelliğe sahip tüm tümörlerde etkili olarak kanserde kişiye özel tedaviyi mümkün kılmaktadır. Bu akıllı ilaçların geleneksel kanser terapilerine göre hem etkinliği daha yüksek hem de yan etkileri çok daha azdır.
Kanser hücrelerinin genetik yapısı zamanla değişir ve daha önce belirli bir ilaca yanıt vermiş olan bir hasta, hastalığın sonraki evrelerinde aynı ilaca yanıt vermeyebilir. Doğru hastaya doğru ilacın doğru zamanda verilmesi kişiye özel olan tedavinin uygulanabilmesi için doktorun kanser hastasının değişen genetik yapısını takip etmesi ve tedaviyi bu doğrultuda yönlendirmesi gerekmektedir. Tedavi takibinde genetik analiz için kullanılacak olan kanser hücreleri geleneksel olarak doku biyopsisi ile elde edilir. Ancak cerrahi bir girişim olan doku biyopsisinin tekrarlanabilir olmaması ve çoğunlukla sadece ilk tanıda kullanılabilmesi gibi kısıtlılıkları vardır. Tümörün bulunduğu yere ulaşılamıyorsa (örn. akciğer ve beyin kanserleri) ya da analiz için yeterli materyal elde edilemiyorsa tanı amaçlı bile doku biyopsisi yapmak mümkün olmayabilir.
Likit (sıvı) biyopsi, yalnızca basit bir kan örneğine ihtiyaç duyduğundan kanserin genetik yapısı ve uygulanan tedavinin etkinliği hakkında gerçek zamanlı bilgi elde etmek için kolay, etkili ve tekrarlanabilir bir yöntem sunar. Likit biyopsi ile alınan kan örneğinde, tümör dokusundan kana karışmış kanser hücreleri ve/veya DNA parçacıkları bulunmaktadır. Tümör kitlesinden ayrılarak kana geçen kanser hücreleri dolaşımdaki tümör hücreleri (circulating tumor cells, CTC) olarak adlandırılırlar. Tümör hücrelerinin bir nedenden dolayı parçalanması sonrası kanda dolaşan genetik materyale kanda serbest dolaşan tümör DNA’sı (ctDNA) adı verilir. ctDNA’lar ile yalnızca DNA seviyesinde analizler gerçekleştirilebildiğinden CTC’lere kıyasla çok daha sınırlı bilgi sağlarlar.
CTC’lerin büyük bir kısmı bağışıklık sistemi tarafından yok edilirken, bir kısmı da canlılıklarını kaybederek kendiliklerinden ölürler. Hayatta kalabilmeyi başarmış olan CTC’lerden bazıları ise, yeni bir organ/doku yerleşkesine ulaşıp çoğalarak kansere bağlı ölümlerin %90’ından sorumlu olan metastaza neden olurlar. Tedavi sürecinde ve tedavi sonrasında belli aralıklarla CTC sayısına bakılması uygulanan tedavinin etkinliğinin takip edilmesini ve hastalıkta nüksün erken seviyede tespit edilmesini mümkün kılar. Ayrıca CTC’ler, bütün tümör hücreleri olduğundan hücresel morfoloji ve genetik içeriğe erişim sağlayarak doku biyopsisinde kullanılan tüm DNA, RNA ve protein ekspresyon analizlerine olanak sağlayarak kişiye özel bir tedavi planı uygulanmasına imkân sağlarlar.
CTC sayısının takip edilmesi, doktorlara hastalığın seyri ve uygulanan tedavinin etkinliği ile ilgili bilgi vermekle birlikte, yapılan ileri moleküler analizler kişiselleştirilmiş tedavi seçeneklerinin belirlenmesine olanak sağlamaktadır. CTC analizinin klinikte henüz yaygınlaşmamış olmasının en önemli nedeni, bu hücrelerin milyarlarca kan hücresinin içinde sadece birkaç tane olması ve kandan ayrıştırılabilmesi için çok yüksek hassasiyette bir sisteme gereksinim duyulmasıdır.
Türkiye’de likit biyopsi platformu geliştiren tek firma olan Mikro Biyosistemler A.Ş., sahip olduğu özgün mikro-akışkan teknolojisi sayesinde sayıları çok ender olan CTC’lerin 1 saat gibi kısa bir süre içerisinde yüksek verimlilikte (80%) ve canlı bir şekilde kandan izole edilebilmesini sağlamaktadır. İzole edilen hücrelerin canlılığını koruması klinikteki kullanıma ek olarak CTC’lerin geliştirilmekte olan yeni kanser ilaçlarının etkinliğini test etmek için ya da metastaz ve direnç mekanizmalarının biyolojisini incelemek için kullanılabilmelerine olanak tanımaktadır. İlk ürününü 2021 yılı sonunda pazara çıkarmayı hedefleyen Mikro Biyosistemler, 2020 yılında İngiltere’de önemli biyoteknoloji firmalarına ev sahipliği yapan bir teknopark olan Alderley Park’ta Cellsway (http://cellsway.com) adında bir şirket kurarak ikinci tur yatırım arayışına başlamıştır. Hacettepe Üniversitesi Tıp Fakültesi ve Ankara Şehir Hastanesi ile birlikte yürütülmekte olan bir klinik çalışma kapsamında meme ve akciğer kanseri hastalarından alınan örnekler Mikro Biyosistemler laboratuvarlarında işlenmektedir. Bunun yanı sıra, Türkiye’de Acıbadem Labmed Laboratuvarı’na ve İngiltere’de Leeds Üniversitesi’ne kurulmuş olan prototipler ile sistemin farklı kanser tiplerinde (meme, prostat ve kolorektal) klinik etkinlik ve faydalarını gösterme hedefli çalışmalar yürütülmektedir.
Bunların yanı sıra, izole edilen CTC’lerin analizi için, CTC izolasyon sisteminin otomatik floresan görüntüleme yöntemi ile birleştirilmesi ve hedefe yönelik tedavinin belirlenmesi için analiz kitlerinin oluşturulması çalışmaları da devam etmektedir. Bu çalışmalar sonucunda, CTC izolasyonunun yanı sıra, klinik önem taşıyan ve tedavide yönlendirici olabilecek biyo-belirteçlerin CTC’lerde belirlenmesi mümkün olacak, hastalığın seyri gerçek zamanlı olarak takip edilebilecektir.
Mikro Biyosistemler bu ürünlerin tanı yöntemi olarak onanmasına yönelik yapılması gereken klinik çalışmalar kapsamında, Türkiye ve yurtdışından klinisyenlerle daha fazla iş birliği yapmayı hedeflemektedir.
